Međunarodna zajednica prepoznaje institut roditeljskih prava kao vid priznanja specifičnosti prirode odnosa između roditelja i dece. Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama štiti navedeni institut članom 8. stav 1. propisujući pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života.
Imajući u vidu vrednost očuvanja porodičnog i privatnog života, postavlja se pitanje da li država može zadirati u roditeljska prava, odnosno da li može vršiti njihovu privremenu suspenziju?
Evropska konvencija na mala vrata uvodi ovakvu mogućnost kada u članu 8. stav 2. navodi sledeće:
„…Javne vlasti neće se mešati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i neophodno u demokratskom društvu, u interesu nacionalne bezbednosti, javne bezbednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala ili radi zaštite prava i sloboda drugih…“
Na mala vrata, a u širokom obimu, Konvencija ograničava mogućnost na prituživanje Evropskom sudu za ljudska prava na povredu prava na poštovanje porodičnog i privatnog života. Odličan primer za navedenu temu jeste slučaj Wunderlich v. Germany.
Podnosioci predstavke su Petra Wunderlich i Dirk Wunderlich, ujedno i roditelji četvoro dece koje su školovali u privatnosti svog doma. Njihova roditeljska prava su u avgustu 2013. godine bila privremeno suspendovana na tri nedelje radi evaluacije psiho-socijalnog i obrazovnog stanja njihove dece što u konkretnom slučaju znači – smeštena u dom za nezbrinutu decu.
Pored toga što je Nemačkim građanskim zakonikom predviđena zabrana školovanja od kuće, ovakva mera nadležnih vlasti Nemačke pre svega vođena je najboljim interesima dece s obzirom da je postojala sumnja da deca ne dobijaju dovoljno edukacije i psiho-socijalne interakcije koju pružaju obrazovne ustanove, te da zapravo žive u jednom paralelnom, od društva izolovanom svetu. Podnosiocima nije pomogla činjenica da su u više navrata odbijali da decu pošalju u obrazovne ustanove, da su odbijali da plate novčane kazne po istom pitanju kao i da je Dirk Wunderlich jednom prilikom zvanično izjavio da svoju decu smatra svojom imovinom.
Sud je stao na stanovište da su preduzete radnje državnih organa Nemačke preduzete u cilju zaštite najboljih interesa dece, a samim tim i u cilju zaštite vrednosti navedenih u članu 8. stav 2. Evropske konvencije. Sud u konkretnom slučaju navodi kako sledi:
„…The question of whether the interference was “necessary in a democratic society” requires consideration of whether, in the light of the case as a whole, the reasons adduced to justify the measure were “relevant and sufficient”. Article 8 requires that a fair balance must be struck between the interests of the child and those of the parent and, in striking such a balance, particular importance must be attached to the best interests of the child which, depending on their nature and seriousness, may override those of the parent…“(videti Wunderlich v. Germany, no. 18925/15, § 46, ECHR 2019-I)
Takođe, Evropski sud je opravdao radnje državnih organa Nemačke bez obzira što je kasnije utvrđeno da nije došlo do povrede najboljih interesa dece, tako što tvrdi da su navedeni organi delovali na osnovu osnovane sumnje da su dečiji interesi ugroženi, te da nisu imali mogućnosti da preduzmu drugačije mere, a naročito imajući u vidu ponašanje roditelja u konkretnom slučaju.
Ovim putem Evropski sud zauzima jasan stav da dominantnu ulogu igra najbolji interes deteta, te da kada postoji osnovana sumnja da navedeni interesi nisu zadovoljeni (što se ceni u konkretnom slučaju) opravdane su radnje privremenog oduzimanja roditeljskih prava.
Advokatski pripravnik Nina Iković
